De arrestatie van Russisch oppositieleider Navalny in januari zorgde voor grote verontwaardiging bij de Europese leiders. Ondanks de verontwaardiging, toont het gebrek aan een sterke en daadkrachtige reactie van de Europese Unie maar weer eens aan wat de machtsverhoudingen zijn. Want wat is de juiste reactie op een buurland waar je enerzijds zo afhankelijk van bent, maar waarvan je anderzijds vindt dat het handelt tegen hetgeen dat je als Europese Unie voor staat? Zorgen de Europese belangen en het gebrek aan daadkracht niet voor een te nederige houding richting Moskou?
Oppositieleider Navalny
Alexei Navalny voert al sinds 2012 oppositie tegen de steeds machtiger wordende Poetin. Navalny laat zich al een aantal jaar kritisch uit over de machtswellust en corruptie van Poetin en de Russische regerende elite. En met succes, Navalny begint steeds populairder te worden en Poetin steeds banger. In 2014 werd Navalny dan ook veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van 3,5 jaar voor fraude. Afgelopen augustus raakte Navalny na een aanval met zenuwgif in een vliegtuig ernstig ziek. Een aanval waarvan de Russische veiligheidsdienst wordt verdacht. Na een verblijf en herstel in een Duits ziekenhuis, keerde hij in januari weer terug naar Rusland. Bij aankomst in Moskou werd hij direct gearresteerd, omdat hij niet is verschenen op zijn hoorzitting. Iets wat wel vereist was gezien zijn voorwaardelijke gevangenisstraf. Het niet verschijnen had een logische oorzaak, hij lag in het ziekenhuis. Het proces kwam er, en afgelopen februari werd de gevangenisstraf van 3,5 jaar in een strafkolonie dan toch onvoorwaardelijk opgelegd.
EHRM vs. Moskou
In de internationale gemeenschap is met grote verontwaardiging gereageerd op het proces van Navalny. Zo eiste het Europees Hof voor de Rechten van de Mens directe vrijlating van de oppositieleider. Rusland valt vanwege haar lidmaatschap van de Raad van Europa onder de jurisdictie van het Europees Hof in Straatsburg. In 2015 heeft het Hof van Rusland echter besloten dat vonnissen van de rechters in Straatsburg geen betekenis hebben indien deze in strijd zijn met de Russische wet. Moskou reageert dan ook door de eis van het EHRM een ongekende inmenging in het Russische rechtssysteem te noemen, en het naast zich neer te leggen.
Gelukkig hebben we naast het EHRM nog altijd de zo eensgezinde en daadkrachtige Europese leiders. Hoewel ze allen diep verontwaardigd reageren op de politieke situatie in Rusland, blijken onze leiders noch eensgezind, noch daadkrachtig. Sinds kort bestaat er de mogelijkheid om EU-sancties op te leggen op basis van mensenrechtenschendingen. Denk aan het niet meer verlenen van een Europees visum, of het bevriezen van banktegoeden. Het probleem is dat dergelijke sancties alleen kunnen worden opgelegd aan functionarissen waarvan directe betrokkenheid van mensenrechtenschending bij de arrestatie kan worden bewezen. In de praktijk zal dit neerkomen op het enkel sanctioneren van een aantal politieagenten en rechters. Niet echt degene die je hard raakt met dergelijke maatregelen, en ook niet degene die je moet hebben als je een stevig signaal naar de Russische regering wil maken.
Vaccin als machtsmiddel
Europa ziet zichzelf graag als een autonoom machtsblok dat haar Europese waardes projecteert op de wereld, en zo waar nodig diplomatiek bevecht. Maar wanneer blijkt dat economische belangen in het spel zijn, is de Europese morele eensgezindheid maar moeilijk te vinden. Zo blijft een echt daadkrachtig Europees antwoord uit. Rusland heeft militaire macht, olie en het corona vaccin Spoetnik-V. Vooral dat laatste is iets dat nu in het voordeel van de Russen lijkt te werken. Zo is er een heftige ruzie ontstaan binnen de Europese Commissie naar aanleiding van een dramatisch genoemde reis van Europees buitlandlandchef Josep Borrell naar Moskou. Tijdens zijn bezoek aan Moskou was de Russische buitenlandminister Lavrov hem de baas met dreigende taal, waarin de EU een onbetrouwbare partner werd genoemd en subtiel werd gehint op de mogelijkheid tot een oorlog. Terwijl onze afgezant dit allemaal aanhoorde, informeerde hij toch maar even naar de mogelijkheden van het Russische corona vaccin, waarna hij benadrukte dat de EU geen verdere sancties zal opleggen wegens de vervolging van Navalny.
Voor de Europa-Rusland relatie lijkt dit eind goed al goed, voor het aanzien van de Europese Unie een klap in het gezicht en voor de bescherming van de rechten van de mens lijkt het niet veel verder te komen dan symboolpolitiek.
