De elfjarige Nederlandse jongen Nicky Verstappen werd op 11 augustus 1998 dood aangetroffen op de Brunssummerheide, nadat hij naar een jeugdkamp vertrok. De zaak bleef maar liefst twintig jaar onopgelost. Totdat de politie in 2018 bekend maakte een grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek uit te gaan voeren. Hieruit bleek een match. Op 20 november 2020 heeft de rechtbank Jos B. een gevangenisstraf van 12,5 jaar opgelegd. Hiermee is de zaak echter nog niet afgesloten. Zowel de verdachte als het Openbaar Ministerie hebben beroep aangetekend. Tot een veroordeling komen op basis van DNA-verwantschap gaat namelijk niet over rozen.
Matchmaker
De rechter acht bewezen verklaard dat Jos B. in augustus 1998 de elfjarige Nicky Verstappen seksueel heeft misbruikt en dat Nicky door zijn toedoen is overleden. Deze veroordeling werd mogelijk gemaakt door de inwerkingtreding van de Wet Verwantschapsonderzoek op 1 april 2012, veertien jaar na de dood van Nicky. De politie riep ruim 21.500 mannen op tot het vrijwillig afstaan van hun DNA, veruit het grootste DNA-verwantschapsonderzoek ooit in Nederland. Hierdoor kwam er na twintig jaar eindelijk een doorbraak in deze cold case: de 55-jarige Jos B. werd via verre verwanten getraceerd. Jos B. was eerder bij de politie in beeld vanwege een zedendelict, waardoor zijn erfelijk materiaal al bekend was en een match opleverde. Zijn DNA bleek 27 keer te zijn aangetroffen op de kledingstukken van Nicky. Meer dan genoeg grond voor een veroordeling, zou je toch zeggen? Juridisch gezien ligt dit echter een stuk lastiger.
Wie zwijgt stemt toe?
Jos B. beriep zich in eerste instantie op zijn zwijgrecht, één van de meest belangrijke waarborgen in ons rechtssysteem. Het zwijgrecht dient gerespecteerd te worden door de rechter, maar is niet absoluut. Sommige situaties ‘schreeuwen om uitleg’, zoals Peter R. de Vries het verwoordde. De Vries zette zich gedurende de zaak in als vertrouwenspersoon van de familie Verstappen. In zijn optiek is de betrokkenheid van Jos B. bij de dood van Nicky Verstappen evident. Ook volgens de rechter is de vraag hoe het DNA-profiel van de verdachte op het slachtoffer terecht is gekomen klemmend. Uiteindelijk moet de rechter interpreteren of de match in samenhang met andere bewijsstukken tot een veroordeling kan leiden. In dit geval was dat voldoende om Jos B. in de eerste aanleg te berechten. Een veroordeling op basis van alleen DNA-bewijs is echter niet gebruikelijk. In theorie kan lichaamsmateriaal namelijk ook via-via op het slachtoffer terecht zijn gekomen en moet het daderschap bewezen worden.
Op dit moment is alleen iemand die in het verleden is veroordeeld voor een misdrijf waar een gevangenisstraf van vier jaar of meer op staat verplicht om DNA af te staan. In 1997 werden voor het eerst DNA-profielen opgeslagen in een DNA-databank voor strafzaken, waar op dit moment zo’n 70 duizend profielen van sporen en 250 duizend profielen van personen instaan. Minister Grapperhaus wil de databank graag uitbreiden met profielen van personen die verdacht worden. Ook verbeteren de technieken ieder jaar, waardoor de mogelijkheden groeien en steeds meer onderzocht kan worden.
Geen waterdicht systeem
Zo zien we dat het grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek in een zaak als die van Nicky Verstappen van groot belang is geweest. In deze wetenschap schuilt het bewijs dat losse eindjes aan elkaar kan knopen of juist onwaarheden kan ontkrachten. Waarom wordt dit instrument dan niet vaker en intensiever gebruikt? Niet iedereen blijkt een voorstander te zijn van het ontstaan van een landelijke DNA-databank. Er zijn namelijk genoeg mensen die izich zorgen maken over wat er met hun genetisch materiaal gebeurt wanneer zij dit afstaan, en terecht. Zo is het systeem niet volledig waterdicht: er kan zomaar een foute DNA-match worden gemaakt waardoor iemand misschien wel onterecht veroordeeld wordt. Het onderzoek geschiedt dan wel wetenschappelijk en zorgvuldig, maar het blijft mensenwerk. Ook uiten tegenstanders hun zorgen over de mogelijkheid tot hacken van de DNA-databank. Een verzameling van zoveel persoonlijke informatie is immers erg gevoelig voor misbruik.
Dit alles staat tegenover het belang van het oplossen van misdaden en vooral het belang van de nabestaanden. Het verlangen naar duidelijkheid in een zaak waar men een dierbare is verloren is een essentieel onderdeel van het verwerkingsproces. We zullen zien wat de rechter in hoger beroep oordeelt over Jos B. en of de DNA-match genoeg is om de zaak van Nicky Verstappen na meer dan twintig jaar eindelijk af te kunnen sluiten.
