Het Rijksvaccinatieprogramma is altijd het vlaggenschip geweest van de Nederlandse gezondheidszorg. Dit programma is in 1957 opgezet voor het bestrijden van de polio-epidemie en bood altijd goede collectieve bescherming tegen infectieziektes. De vraag is of we op dezelfde manier het hoofd kunnen bieden aan corona. Een vaccinatieplicht zou collectieve bescherming garanderen, maar staat haaks op onze lichamelijke integriteit en vrijheid. Inmiddels oppert de VVD een ‘indirecte vaccinatieplicht’ als oplossing. In deze column worden de belangen afgewogen.
‘Kritische prikkers’
Een groeiende groep twijfelaars, de zogenaamde ‘kritische prikkers’, vermindert al jaren de vaccinatiegraad. Hierdoor raakt de groepsbescherming beneden peil, waardoor de vaccinaties geen maximale collectieve bescherming bieden. Ditzelfde dreigt te gebeuren met het vaccin tegen corona: volgens het RIVM en TNO weet de helft van de mensen nog niet of ze zich laten vaccineren. Voor de gewenste groepsimmuniteit stelt de TU Delft dat 75% van de bevolking ingeënt moet zijn, of het virus gehad heeft. De vaccinatieplicht zou een oplossing hiervoor kunnen zijn.
Een vaccinatieplicht beschermt het individu door immuniteit en beschermt de samenleving tegen uitbraken van infecties en de gevolgen daarvan. Vrijblijvendheid zou de draak steken met deze bescherming. Tegelijkertijd kan een vaccinatieplicht voor het coronavirus goed gerechtvaardigd worden. Zo stelt het schadebeginsel van John Stuart Mill dat het voorkomen van schade een goede grond is voor inperking van vrijheid. Het afzien van een vaccinatie zal leiden tot gezondheidsrisico’s voor jezelf, onbeschermde naasten en tot een beperking van de collectieve bescherming voor zwakkeren en kinderen die geen vaccinatie aankunnen. Daarnaast voorkomt het alle maatschappelijke en economische schade die het virus aanricht. Wanneer men kiest voor een vaccinatie, wordt deze schade voorkomen. Men vervult zijn eigen morele plicht, beschermt het collectief en biedt de maatschappij de kans weer te ontpoppen.
Lichamelijke integriteit en vaccin-patriottisme
Nederland kent geen vaccinatieplicht en deze zal er volgens minister De Jonge niet komen. Met een vaccinatieplicht dringt de overheid letterlijk het lichaam van haar burgers binnen. Volgens artikel 11 van de Grondwet heeft ieder het recht zelf over zijn lichaam te beschikken. Deze onaantastbaarheid van het lichaam is bewust gevestigd in de grondwet. Toediening van het vaccin onder staatsdwang vormt een grove inbreuk op de lichamelijke integriteit en heeft bovendien een langdurig effect. Zeker nu de meeste twijfelaars zich vooral zorgen maken over de snelheid van de ontwikkeling en veiligheid van het vaccin.
Tegelijkertijd moet afgevraagd worden of we baat hebben bij een vaccinatieplicht. De meeste levens zullen gered worden uit groepen met een verminderde weerstand. De levens die gered worden met de vaccinatie van gezonde mensen zullen beperkt zijn, terwijl we vaccinaties voor de gehele bevolking bestellen. Juist die vaccins zouden elders in de wereld meer levens kunnen redden. Uit onderzoek van Oxfam International is gebleken dat 51% van de vaccinaties naar 13% van de wereldbevolking gaat. Waar het Verenigd Koninkrijk voor elke inwoner vijf vaccins heeft, mag slechts één op de negen inwoners in Bangladesh zich rekenen tot de gelukkigen. Een duidelijke uiting van ‘vaccin-patriottisme’: de inspanning van landen om voor hun eigen inwoners als eerste een vaccin beschikbaar te hebben en terug te keren naar ‘normaal’.
Indirecte vaccinatieplicht
Een mogelijke oplossing die zowel de lichamelijke integriteit in stand laat en bescherming biedt aan het collectief is de indirecte vaccinatieplicht. Deze indirecte vaccinatieplicht biedt meer vrijheden aan gevaccineerden: zij mogen uit de lock-down. Op deze manier worden de twijfelaars gestimuleerd zich te laten vaccineren, terwijl vermijders ook beschermd worden door hen minder vrij te laten en de kans op gezondheidsrisico’s te verminderen. Een modus vivendi in het nieuwe normaal. Zo meent viroloog Osterhaus dat medisch personeel gemotiveerd moet worden zich te laten vaccineren, ter bescherming van de zieken en ouderen. Dat is de morele verplichting waar de regering zich ook op beroept. Maar dit plichtsgevoel zal niet afgedwongen kunnen worden. In urgente tijden als de huidige, wordt van een ieder gevergd zijn individuele belangen af te wegen tegen het belang van het collectief.
