Presentator Arjen Lubach sprak kortgeleden in zijn programma Zondag met Lubach over het tegengaan van de ‘fabeltjesfuik’, waarmee hij doelt op het feit dat platforms door middel van algoritmes personalized content aanbieden aan gebruikers. Deze gepersonaliseerde digitale realiteit, die voor iedereen anders is, zou het ontwikkelen van radicale ideeën vergroten. Tijdens de uitzending werden een aantal fragmenten getoond van ‘Lange Frans de Podcast’, dat bekendstaat om zijn controversiële inhoud, bijvoorbeeld omdat het bestaan van het coronavirus in twijfel wordt getrokken. Kort na de uitzending van Lubach haalde YouTube het gehele kanaal van Lange Frans offline, inclusief zijn muziekvideo’s. YouTube ontkent de invloed van de uitzending en baseert zijn verwijdering op zijn communityrichtlijnen. Lange Frans noemt het censuur, maar gaat het daar wel eigenlijk om? En mocht YouTube zijn content verwijderen?
Censuur is van oudsher een middel om uitingen tegen te gaan die indruisen tegen de ideeën van een machthebber, bijvoorbeeld een keizer of de kerk. Vormen van censuur zijn preventieve censuur (verwijdering vooraf), repressieve censuur (verwijdering achteraf) en zelfcensuur, waarbij men ervoor kiest zijn meningen niet openbaar te maken uit angst voor vervolging. (Preventieve) censuur is al een lange tijd in onze Grondwet verboden. Het verbod gaat hand in hand met het waarborgen van het recht op de vrijheid van meningsuiting, een plicht die de staat heeft tegenover zijn burgers. Dit recht houdt kortweg in dat iedereen zijn eigen mening mag openbaren, ook wanneer deze misschien beledigend is voor anderen. De grens van deze uitingsvrijheid ligt bij haatdragen en oproep tot geweld. In dat geval kan de vrijheid van meningsuiting door een overheidsinstantie beperkt worden.
Actieve houding platforms
In het kader van platforms stelt Stevo Akkerman, columnist bij Trouw, dat platforms geen publieke instellingen zijn en zodoende geen verplichting hebben uitingen te verspreiden. Dat verdient enige nuancering. Dat het hier niet om publieke instellingen gaat, betekent niet dat YouTube alleen vanuit hun eigen commerciële oogpunt mag handelen en verder geen rekening hoeft te houden met het recht op de vrijheid van meningsuiting van burgers. De rechter heeft immers meermaals duidelijk gemaakt dat platforms zoals YouTube belangrijk zijn voor het publieke debat en bovendien een actieve houding moeten aannemen om ongewenste uitingen te filteren.
Communityrichtlijnen
Maar wat moet een platform dan wegfilteren en wat zijn dan precies ongewenste uitingen? Oftewel: mocht YouTube de content van Lange Frans verwijderen? De kans bestaat van wel, al zal de rechter zich over dit specifieke geval moeten buigen. Belangrijk is je te realiseren dat je een (commerciële) overeenkomst sluit met YouTube waarin je bij het klikken van ‘akkoord’ je belooft te houden aan de communityrichtlijnen zoals zij die hebben opgesteld. In dat kader kan en mag YouTube optreden tegen het niet zoals (in de communityrichtlijnen) afgesproken gebruikmaken van zijn ‘product’, net zoals een eigenaar van een bioscoop je kan verbieden om je eigen snacks mee te nemen. Platforms kunnen bepalingen over die de vrijheid van meningsuiting opnemen (geen haatzaaien), maar de bepalingen kunnen ook verder strekken en dit is ook vaak het geval. Denk dan bijvoorbeeld aan afspraken over het verbod van seksuele content op YouTube.
Nee tegen 1,5 meter
Begin oktober 2020 besloot de rechter dat de Facebook-pagina ‘Nee tegen 1,5 meter’, een pagina die zich richt op het tegengaan van desinformatie over het coronavirus, verwijderd mocht worden omdat het in strijd is met het coronabeleid van Facebook. Stichting Viruswaanzin beriep zich wel op de vrijheid van meningsuiting, maar de rechter gaf aan dat platforms niet elke uiting hoeven te dulden. Zeker omdat de stichting in kwestie haar vrijheid van meningsuiting ook op een andere manier kan uiten, bijvoorbeeld op een platform die dit soort uitingen wél toelaat.
Alhoewel digitale platforms zekere verplichtingen en verantwoordelijkheden hebben, betekent dit niet dat zij geen vinger in de pap meer hebben bij het toepassen van het beleid waarmee de gebruiker akkoord is gegaan. Het zal, indien Lange Frans besluit om naar de rechter te gaan, de tijd leren of de rechter er ook in het geval van ‘Lange Frans de Podcast’ hetzelfde over denkt.
