Terwijl ik deze column schrijf, word ik gestoord door de zuigende kracht van mijn smartphone. Ken je dat, die onbedwingbare behoefte om op je smartphone te kijken in de hoop bevredigd te worden met het resultaat, terwijl je deze bewust op stil hebt gezet? Je bent niet de enige. Er is bijna altijd wel een bericht; van LinkedIn, die je wijst op interessante vacatures die aansluiten op je profiel, Spotify, die suggesties doet voor muziek die je ‘misschien ook wel leuk vindt’ en Instagram die op je timeline gesponsorde kledingmerken laat zien waar jij toevallig nét naar op zoek was. De nieuwe Netflix documentaire “The Social Dilemma” laat zien hoe techbedrijven jou verslaafd maken aan deze apps en wat de gevaren hiervan zijn.
Slinkse techbedrijven
Wie denkt dat deze afhankelijkheid van je dagelijkse apps onschuldig is, heeft het mis. Het is niet zonder reden dat je constant wordt getriggerd om weer even door Instagram te scrollen. De techbedrijven die achter deze apps en zoekmachines zitten, hebben jou namelijk nodig. Jouw data is hun verdienmodel. Dit betekent dat zij erbij gebaat zijn dat zoveel mogelijk gebruikers zo verslaafd mogelijk worden. Door middel van grootschalige data-analyse en de werking van algoritmes weten zij precies wat hun gebruikers vaak bekijken en interessant vinden.
Deze data-analyse wordt gebruikt om profielen van burgers op te stellen, om hen vervolgens zo gericht mogelijk te kunnen benaderen. Deze profielen worden opgesteld op basis van je woonplaats, zoekgedrag, vrienden, politieke voorkeuren en ga zo maar door. Hoe beter zij de gebruiker kennen, hoe effectiever zij jou advertenties kunnen voorschotelen en hoe meer jij door hen wordt gestuurd. Kortom, hoe beter zij je internetgedrag kunnen manipuleren. Dat je door advertenties onbewust wordt gestuurd om verder te klikken (en te kopen) lijkt in de eerste instantie niet eens zo erg. Het wordt pas écht gevaarlijk op het moment dat ook nieuwssites dergelijke technieken gebruiken om lezers te beïnvloeden.
De filter bubbel
In de documentaire maken (oud)werknemers van techgiganten de kijker duidelijk hoe groot het gevaar van de toenemende macht van deze techbedrijven is. Deze techbedrijven creëren zogeheten informatieasymmetrie. Dit gebeurt op twee manieren. Allereerst bewerkstelligt het internet, en sociale media in het bijzonder, een platform voor iedereen die zijn eigen mening als nieuwswaardig feit wil presenteren. Hiermee wordt het internet een onoverzichtelijke bron van informatie, zonder dat deze informatie gecontroleerd wordt op haar accuratesse. Ten tweede zorgen techgiganten ervoor dat uitsluitend eenzijdige geïndividualiseerde informatie aan de internetgebruiker wordt aangeboden. Hierdoor krijgt de internetgebruiker informatie te zien die volgens de algoritmes past bij zijn of haar wereldbeeld.
Op deze manier zou persoon A andere feiten te zien krijgen wanneer diegene zoekt op ‘’klimaatverandering’’, dan persoon B. Dit gaat zelfs nog verder. Niet alleen wordt informatie gepersonaliseerd, ook worden mensen met eenzelfde wereldbeeld aan elkaar gekoppeld. Dit leidt tot de situatie waarin mensen zich onbewust gaan bevinden in een door techbedrijven gecreëerde ‘filter bubbel’. Het resultaat? Internet geeft een constante bevestiging van jouw eigen mening, of die nu juist is of niet. Gevaarlijk, aangezien een samenleving waarin groepen leven met elk een eigen en onderling verschillende kijk op de waarheid, zeer vatbaar is voor polarisatie.
Voor de een een hoax voor de ander de realiteit
De boodschap van The Social Dilemma is duidelijk: bewustwording van de gevaren van de toenemende macht van techgiganten. Wanneer techgiganten gaan bepalen wat mensen als waarheid zien en ook nog eens wie wat als waarheid ziet, is het hek van de dam. Dit zou betekenen dat een bedrijf als Google de macht in handen heeft om een deel van de burgers te doen geloven dat het coronavirus een hoax is en een ander deel van de burgers juist bang te maken voor het virus. Hierdoor weet de burger niet meer wat hij moet geloven en verliest daarmee het vertrouwen in de traditionele media wanneer deze een verhaal verkondigen dat haaks staat op wat zij zelf op het internet lezen. Sociale media wordt hiermee hét middel om samenlevingen gericht en doelbewust te polariseren. Een gevaarlijk middel in handen van techgiganten en iedereen die verdeeldheid wil creëren.
Tijd voor tegenmacht
Door de documentaire zijn de gevolgen van sociale media een meer besproken onderwerp dan ooit. Techgiganten merken dat ze in de schijnwerpers staan en erkennen hun verantwoordelijkheid. Een goed begin, maar nog lang niet genoeg. De oplossing gaat niet vanuit hen komen, maar de kennis ligt daar wel. Kortom, tijd voor een multidisciplinaire aanpak. Techgiganten moeten samen met juristen, journalisten en andere deskundigen om de tafel gaan zitten en hun kennis delen. Er zal een duidelijk juridisch kader opgesteld moeten worden waarbinnen deze techbedrijven zich mogen bewegen, om op die manier hun vrijheid enigszins in te perken. De overheid is echter de enige die hun macht écht kan inperken door hard op te treden. De EU is op dit moment bezig een lijst op te stellen van de meest machtige bedrijven en de Amerikaanse antitrustcommissie komt met een advies over aanpassing van de antitrustwetgeving, om techbedrijven te reguleren.
Het probleem ligt natuurlijk niet alleen bij techbedrijven. Nu journalistiek een van de belangrijkste fundamenten is van een democratische rechtsstaat zal ook in die hoek gekeken moeten worden naar een oplossing. Door wettelijke regulering van desinformatie – met inachtneming van journalistieke vrijheid – kan sociale media aan banden worden gelegd. Dit zou ertoe kunnen leiden dat meer eenheid wordt gecreëerd, nepnieuws minder snel zal aarden en complottheorieën zich minder makkelijk verspreiden.
Een andere mogelijkheid is om processen aan te spannen voor een collectieve zaak, om zo een betere bescherming van onze privacy af te dwingen. Tussen gebruiker en aanbieder bestaat namelijk informatieasymmetrie en daarmee ook een ongelijkwaardige relatie. Het is een voordeel dat privacy een grondrecht is. Juristen zullen nu alleen nog op zoek moeten gaan naar zaken waar ze dit principe hard kunnen maken. Als de kennis over privacy gecentraliseerd zou worden zou dat de bewijsvoering in dergelijke zaken vereenvoudigen. Zo kan de stroom aan data en verwerking van privacy gevoelige gegevens beter meetbaar worden en kunnen er duidelijke grenzen gesteld worden.
