Op deze frisse maar stralende herfstdag spreken wij af met Roland Pierik. Hij is hoofddocent rechtsfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam, lid van de Gezondheidsraad en actief in het maatschappelijk debat over het verplicht stellen van vaccinaties voor kinderen. Volgend jaar verwachten wij zijn boek: “Inducing Immunity. The Regulation of Vaccination”, waar hij samen met collega Marcel Verweij nog aan werkt.
Pierik is sinds een jaar of drie betrokken geraakt bij het actuele maatschappelijke debat over het reguleren van vaccinaties tegen besmettelijke ziektes als mazelen, polio en kinkhoest. De uitgebreide kennis van Pierik op het gebied van zowel rechten als filosofie, maakte dat deze discussie precies in zijn straatje past. Hij had veel ideeën waar het debat naartoe moest en besloot zijn ideeën te publiceren in opiniepagina’s van diverse kranten. Wat hem vooral trof aan deze discussie is dat de meeste vaccins al binnen een aantal maanden na de geboorte moeten worden toegediend, waardoor de keuze om wel of niet te vaccineren bij de ouders ligt. Bij de afnemende vaccinatiegraad en toenemende kans op uitbraken wordt de vraag relevant of de overheid hier niet een meer dwingende rol zou moeten gaan spelen. Pierik merkt vol verbazing op: “Kinderen een vaccin ontnemen, dat kun je toch niet maken?!”.
De aarde is niet plat
De religieuzen en anti-vaxxers vormen samen twee à drie procent van de ouders in onze samenleving die hun kind bewust niet laten vaccineren. Het sterkste argument van de tegenstanders in het debat blijft het morele argument, volgens Pierik. Voor een inbreuk op de lichamelijke integriteit of de vrijheid van religie en levensbeschouwing is er immers een gegronde rechtvaardiging nodig. “Vaak blijft het bij de anti-vaxxers toch bij argumenten die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn”, aldus Pierik. Bijvoorbeeld, het argument dat je van vaccinaties autisme kunt krijgen, is al zo vaak wetenschappelijk ontkracht volgens Pierik, dat je het niet meer serieus kunt nemen. “Dat is hetzelfde wanneer je beweert dat de aarde plat is.” Wel erkent hij dat vaccinaties tot de dag van vandaag niet 100 procent ongevaarlijk zijn. Maar dat het risico dat er iets misgaat zoveel kleiner is dan de risico’s die samenhangen met deze ziekten. Terwijl Pierik zachtjes met zijn vuist op tafel slaat, vervolgt hij: “Deze kennis is robuust. Bovendien neem je elke dag risico’s met je kinderen, ook wanneer je met jonge kinderen door de stad fietst. Maar dit risico is onvermijdbaar: de kinderen moeten op de een of andere manier toch op school komen (en leren fietsen).”
“Stiekem is het nu hopen – bij wijze van spreken – op een door de kinderopvang geweigerde anti-vaxxer die naar de rechter stapt en roept dat deze wet in strijd is met artikel 9 EVRM.”
Inmiddels heeft Kamerlid Rens Reamakers (D66) een wetsvoorstel ingediend waarbij de kinderopvang de mogelijkheid wordt geboden om kinderen te weigeren die niet gevaccineerd zijn. Het wetsvoorstel is al besproken in de Tweede Kamer en het lijkt erop dat het zal worden aangenomen. Maar het voorstel is niet zonder problemen. Als de overheid toelaat dat de kinderopvang in Nederland kinderen mag weigeren, dan beperkt ze de vrijheid van religie van niet-vaccinerende ouders. En een beperking op artikel 9 EVRM is enkel gerechtvaardigd indien deze noodzakelijk is voor de bescherming van de (volks)gezondheid of de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. De keuzevrijheid van ouders is niet als rechtvaardigingsgrond opgenomen. Pierik heeft een duidelijke mening over dit voorstel: “Stiekem is het nu hopen – bij wijze van spreken – op een door de kinderopvang geweigerde anti-vaxxer die naar de rechter stapt en roept dat deze wet in strijd is met artikel 9 EVRM”. Dit wetsvoorstel zou volgens hem hoogstwaarschijnlijk sneuvelen voor de rechter. Toch hoeft niemand bij de pakken neer te zitten: “De regering heeft al wel de angel eruit getrokken, want ze is al bezig met een wetsvoorstel dat verder gaat dan dit voorstel”.
Just in case
Pierik pleit samen met Marcel Verweij voor een tweesporenbeleid. Zowel het blijven stimuleren van vrijwillige vaccinatie, als een nieuwe wet. Deze nieuwe wet zou gelding moeten krijgen wanneer de vaccinatiegraad onder de 90 procent zakt. Wanneer dit gebeurt, zou deelname aan het Rijksvaccinatieprogramma wettelijk verplicht moeten worden voor toelating tot de kinderopvang. Hij verwacht dat deze maatregel de vaccinatiegraad weer op peil zal brengen. De kinderen die alsnog niet gevaccineerd worden uit religieuze of andere overwegingen, kunnen als het ware dan wel meeliften op de groepsimmuniteit. Zo krijgt de ziekte geen kans meer om zich te verspreiden.
Stabilisatie
In juni afgelopen jaar werd bekend dat de vaccinatiegraad in Nederland na drie jaar daling weer gestabiliseerd is. Wij vroegen ons af of de discussie dadelijk niet overbodig zal blijken. Pierik zou het liefst zien dat de vaccinatiegraad zonder verplichtende maatregelen hoog genoeg blijft. Maar wanneer dit niet het geval is en het risico op uitbraken onverantwoord groot wordt, is het noodzakelijk dat er alvast een wet klaarligt. “Zoals collega Marcel Verweij zegt: we moeten het dak repareren wanneer het droog is.”
Tom & Jerry taferelen
Het internetpesten op Twitter en Facebook – zoals Pierik het zelf noemt – gaat er zeker niet zachtaardig aan toe. Naast de bedreigingen die hij ooit ontving, is het ooit zover gekomen dat een anti-vaxxer een grappig bedoelde foto van zijn zoons van zijn persoonlijke Facebookpagina had afgehaald en verspreidde met de tekst: “Dit soort kinderen krijg je, wanneer je ze laat vaccineren”. Desalniettemin houdt hij ook wel van het kat-en-muisspel online. Zo heeft hij ook meerdere valse accounts gehad op Facebook om de anti-vaxxers te kunnen volgen en hij deelt zelf ook regelmatig een plaagstoot uit. Op de vraag of Pierik achteraf gezien opnieuw het debat zou instappen met deze gebeurtenissen in zijn achterhoofd, geeft hij aan dat je de consequenties moet accepteren wanneer je zo’n taak op je neemt. Wel geeft hij toe dat hij destijds met naïef-optimisme het debat is ingestapt. Voorheen was hij zeker dat je met een goed onderbouwd verhaal anderen kon overtuigen. “Daarmee kom je er niet, sommige mensen zitten zo diep ingegraven in hun eigen waarheid, die zijn niet meer van hun standpunt af te brengen.”
“Het afwegen van botsende belangen in dit soort discussies blijft fascinerend.”
Toekomst
Als deze discussie voorbij is, blijft Pierik zeker betrokken bij maatschappelijke debatten. Stralend merkt hij op: “Het afwegen van botsende belangen in dit soort discussies blijft fascinerend”. Pierik pleit ervoor dat rechtenstudenten in het curriculum meer tijd en ruimte krijgen voor actuele maatschappelijke kwesties. “Het debat over het geldend recht gaat niet meer over Lindebaum/Cohen.” Weinigen zullen het nog oneens zijn met de beslissing van de Hoge Raad van een eeuw geleden over wat het begrip onrechtmatige daad inhoudt, of dat vrouwen in overheidsdienst niet meer ontslagen mogen worden wanneer zij trouwen, legt Pierik uit. “Maar de huidige juridische discussie omvat dilemma’s waar je in redelijkheid wel over oneens kunt zijn. Waar de rechter toch een beslissing over moet nemen. Studenten zouden zoveel mogelijk met dit soort actuele en reële dilemma’s geconfronteerd moeten worden.”
